Αρχές για Ανοικτά Βιβλιογραφικά Δεδομένα

English Original

Προσυπογράψτε τις αρχές »

Δημοσιεύθηκαν στις 17 Ιανουαρίου 2011

Εισαγωγή

Οι δημιουργοί βιβλιογραφικών δεδομένων όπως οι βιβλιοθήκες, οι εκδότες, τα πανεπιστήμια, οι μελετητές ή οι κοινότητες κοινωνικής διαχείρισης αναφορών (social reference management communities) διαδραματίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στο να υποστηρίζουν την πρόοδο της ανθρώπινης γνώσης. Είναι επιτακτική ανάγκη τα βιβλιογραφικά δεδομένα να είναι ανοικτά και ελεύθερα διαθέσιμα προς όλους για οποιαδήποτε χρήση και επαναχρησιμοποίηση για οποιοδήποτε σκοπό, ώστε να αποκομίσει η κοινωνία τα μέγιστα οφέλη από όλη αυτή τη βιβλιογραφική προσπάθεια.

Βιβλιογραφικά δεδομένα

Για να καθοριστεί το πεδίο εφαρμογής των αρχών, στο πρώτο μέρος θα αναλυθεί η έννοια των βιβλιογραφικών δεδομένων.

Βασικά δεδομένα

Τα βιβλιογραφικά δεδομένα αποτελούνται από βιβλιογραφικές περιγραφές. Μία βιβλιογραφική περιγραφή περιγράφει έναν βιβλιογραφικό πόρο (για παράδειγμα άρθρο, μονογραφία είτε έντυπη ή ηλεκτρονική), με σκοπό:

1. τον προσδιορισμό του περιγραφόμενου πόρου, δηλαδή την κατάδειξή του ως ένα μοναδικό πόρο στο «σύμπαν» όλων των βιβλιογραφικών πόρων και
2. τον εντοπισμό του περιγραφόμενου πόρου, δηλαδή τον προσδιορισμό του πώς / πού μπορεί κάποιος να τον εντοπίσει.

Παραδοσιακά η περιγραφή εξυπηρετούσε και τους δύο παραπάνω σκοπούς ταυτόχρονα, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με: συγγραφέα/εις και επιμελητή/ές, τίτλους, εκδότη, ημερομηνία και τόπο έκδοσης, ταυτοποίηση του «γονικού» έργου ( π.χ ένα περιοδικό), ή σελίδες.

Στο περιβάλλον του Παγκόσμιου Ιστού κατά την ταυτοποίηση γίνεται χρήση των Ενιαίων Αναγνωριστικών Πόρων (Uniform Resource Identifiers – URIs), όπως για παράδειγμα ένα URN, DOI κ.λπ. Ο εντοπισμός ενός τεκμηρίου καθίσταται εφικτός μέσω HTTP URIs – γνωστοί ως Ενιαίοι Εντοπιστές Πόρων (Union Resource Locators – URLs). Όλα τα URIs για τους βιβλιογραφικούς πόρους εμπίπτουν επομένως στο πλαίσιο της παρούσας στενής έννοιας των βιβλιογραφικών δεδομένων.

Δευτερεύοντα δεδομένα

Μια βιβλιογραφική περιγραφή καλό είναι να περιλαμβάνει και άλλες πληροφορίες που σχετίζονται με τα βιβλιογραφικά δεδομένα, όπως μη διαδικτυακοί προσδιοριστές (ISBN, LCCN, OCLC κ.λπ.), δηλώσεις σχετικά με τα δικαιώματα επί των πόρων, διοικητικά δεδομένα και άλλα (δείτε το παράρτημα για μία λίστα δευτερευόντων βιβλιογραφικών δεδομένων). Αυτά τα δεδομένα μπορούν να παραχθούν από βιβλιοθήκες, εκδότες, ερευνητές, διαδικτυακές κοινότητες βιβλιόφιλων, συστήματα κοινωνικής διαχείρισης αναφορών και άλλα.
Επίσης οι βιβλιοθήκες και τα σχετικά ιδρύματα παράγουν ελεγχόμενα λεξιλόγια με στόχο τη βιβλιογραφική περιγραφή, όπως τα αρχεία καθιερωμένων όρων ονομάτων και θεμάτων, ταξινομήσεις, κ.λπ., τα οποία επίσης εμπίπτουν στην έννοια των βιβλιογραφικών δεδομένων.

Τέσσερις Αρχές

Επίσημα, συστήνουμε την υιοθέτηση των ακόλουθων αρχών και τη δράση πάνω σε αυτές:

1. Όταν τα βιβλιογραφικά δεδομένα ή οι συλλογές βιβλιογραφικών δεδομένων δημοσιεύονται, είναι σημαντικό να δημοσιεύονται με μια ξεκάθαρη και επεξηγηματική δήλωση των επιθυμιών και των προσδοκιών των εκδοτών όσον αφορά την επαναχρησιμοποίηση και τον επαναπροσδιορισμό της χρήσης των μεμονωμένων βιβλιογραφικών περιγραφών, ολόκληρης της συλλογής δεδομένων και των υποσυνόλων αυτής. Η δήλωση αυτή θα πρέπει να είναι ακριβής, αμετάκλητη, και να βασίζεται σε μια κατάλληλη και αναγνωρισμένη νομική δήλωση με μορφή «παραίτησης» ή άδειας χρήσης.

   Κατά τη δημοσίευση βιβλιογραφικών δεδομένων προβείτε σε μια ρητή και ισχυρή δήλωση άδειας χρήσης.

2. Πολλές ευρέως αναγνωρισμένες άδειες χρήσης, δεν προορίζονται για κάτι τέτοιο και δεν είναι κατάλληλες για βιβλιογραφικά δεδομένα ή για συλλογές βιβλιογραφικών δεδομένων. Πολλές άδειες χρήσης ή δηλώσεις παραίτησης (waivers) που έχουν σχεδιαστεί και είναι κατάλληλες για τη διαχείριση δεδομένων περιγράφονται στο http://opendefinition.org/licenses/#Data. Οι Creative Commons άδειες (εκτός από την CCO), όπως επίσης και οι άδειες GFDL, GPL, BSD, κτλ δεν είναι κατάλληλες για δεδομένα και η χρήση τους ΔΕ συνιστάται.

   Χρησιμοποιήστε μια αναγνωρισμένη άδεια χρήσης ή δήλωση παραίτησης για τα δεδομένα σας.

3. Δεν συνίσταται η χρήση αδειών χρήσης που περιορίζουν την εμπορική επαναχρησιμοποίηση ή θέτουν περιορισμούς στην παραγωγή παράγωγων έργων με εξαίρεση τη χρήση για συγκεκριμένους σκοπούς ή από συγκεκριμένα άτομα ή οργανώσεις. Αυτές οι άδειες καθιστούν αδύνατη την αποτελεσματική ενσωμάτωση και τον επαναπροσδιορισμό συνόλων δεδομένων (datasets). Επιπλέον εμποδίζουν την ανάπτυξη εμπορικών υπηρεσιών που προσθέτουν αξία σε βιβλιογραφικά δεδομένα ή εμπορικών δραστηριοτήτων οι οποίες θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τη διατήρηση δεδομένων.

   Αν θέλετε τα δεδομένα σας να χρησιμοποιούνται και να προστίθενται σε τρίτες εφαρμογές/υπηρεσίες κατά τρόπο αποτελεσματικό, θα πρέπει αυτά να είναι «ανοικτά» σύμφωνα με τον ορισμό της ανοικτής πρόσβασης (http://opendefinition.org) –ιδίως δεν πρέπει να χρησιμοποιείται η ρήτρα μη-εμπορική χρήση, όπως και άλλες περιοριστικές ρήτρες.

4. Επιπλέον συστήνεται τα βιβλιογραφικά δεδομένα ή οι συλλογές βιβλιογραφικών δεδομένων, κυρίως σε περιπτώσεις δημόσιας χρηματοδότησης, να εναποτίθενται ρητά σε δημόσιο «χώρο» αποθήκευσης με τη χρήση της Άδειας εκχώρησης ως Κοινό Κτήμα (Public Domain Dedication and License – PPDL) ή με τη δήλωση παραίτησης του Creative Commons (Creative Commons Zero – CCO). Η χρήση των δύο αυτών αδειών προωθεί τη μέγιστη επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων σύμφωνα με τη γενική αρχή του διαμοιρασμού που διέπει τον τομέα της δημόσιας χρηματοδοτούμενης πολιτιστικής κληρονομιάς.

   Όπου είναι δυνατόν ρητά εναποθέστε τα βιβλιογραφικά δεδομένα ως Κοινό Κτήμα (Public Domain) χρησιμοποιώντας τις άδειες PDDL ή CC0.

Συντελεστές: Karen Coyle, Mark MacGillivray, Peter Murray-Rust, Ben O’ Steen, Jim Pitman, Adrian Pohl, Rufus Pollock, William Waites

Προσυπογράψτε τις αρχές »

Παράρτημα

Μη εξαντλητικός κατάλογος βιβλιογραφικών δεδομένων.
Βασικά δεδομένα: ονόματα και μοναδικοί προσδιοριστές (identifiers) συγγραφέα(έων) και επιμελητή(ών), τίτλοι, στοιχεία εκδότη, ημερομηνία και τόπος έκδοσης, ταυτοποίηση του γονικού έργου (π.χ. ένα περιοδικό), πληροφορίες σχετικά με τις σελίδες, URIs.
Δευτερεύοντα δεδομένα: μορφή του έργου, συμβατικοί μοναδικοί προσδιοριστές (αριθμός ISBN, LCCN, OCLC κ.λπ.), ένδειξη των δικαιωμάτων που συνδέονται με ένα έργο, πληροφορίες σχετικά με τη χορηγία (π.χ. χρηματοδότηση), πληροφορίες σχετικά με τον τύπο του υποστρώματος, την έκταση όπως και πληροφορίες για το μέγεθος, διοικητικά δεδομένα (τελευταία τροποποίηση κ.λπ.), σχετικές υπερσυνδέσεις (προς τη Wikipedia, το Google Books, Amazon κ.λπ.), πίνακας περιεχομένων, υπερσυνδέσεις προς ψηφιοποιημένα τμήματα ενός έργου (πίνακες περιεχομένου, κατάλογοι, βιβλιογραφίες κ.λπ.), διευθύνσεις και άλλα στοιχεία επικοινωνίας του συγγραφέα(έων), εικόνες εξωφύλλου, περιλήψεις, κριτικές, περιλήψεις, θεματικές επικεφαλίδες, λέξεις-κλειδιά που έχουν αποδοθεί, σημειογραφία ταξινόμησης, ετικέτες (tags) που έχουν δημιουργηθεί από τους χρήστες, δεδομένα σχετικά με αντίτυπα (αριθμός διαθέσιμων αντιτύπων, ταξινομικός αριθμός κτλ), …

Μετάφραση: Ελευθερία Κοσέογλου, Σοφία Ζαπουνίδου